Massimo Iaretti 
di Corrado Quadro
Ëȓ parlé ‘d Canal
Na variant local dëȓ piemontèis scȓita con ëȓ régole dȓa Companìa dij Brandé
Canal a ȓ’é na sitadin-a ‘d sesmila ànime, e a ȓ’é ‘ȓ pì gȓòss dij pais do Roé. Për capisse, o Roé a
ȓ’é na fëtta ‘d Piemont a ȓa snistȓa do Tane che, për blëssa, bon mangé e bon bèive, a ȓ’ha gnente
da anvidieje aȓ Langhe e manca aȓ Monfrà. Ma soma nen sì për parlé ‘d lò, parloma ‘d n’atȓa
richëssa ch’a në sta a cheuȓ e che venta cudì sensa perdse ‘d coȓage përchè, na vòta persa, a ȓ’é
persa për sempȓe.
Steme ben a sente. O diva un mossù, ch’o na sava pì che noi, che ‘n pòpol sensa memòiȓa a ȓ’é
pej ‘d na pianta sensa rèis. Ma ȓa memòiȓa ‘n toca cudiȓa, vonzȓa pej ‘d na roa dasconó a ven
rusinenta e as gripa. Venta gatieȓa, tiȓé fòȓa j’arcòrd, parlé ȓa soa lenga. Già, se noi lassoma meuȓe
ȓa lenga com i faȓom-ni e com i faȓan-ni coj ch’i mniȓan dòp da noi a capì ‘ȓ paȓòle, i pȓoveȓbi, ‘ȓ
maneȓe ‘d dì, ch’i son o specc dȓa vita dij nòstȓi vej, ch’in conto com ‘s viviva anloȓa e d’anté ch’a
ruva ȓa nòstȓa coltuȓa?
E anloȓa foma lon ch’a ȓ’é possìbil për fé arvive ȓa lenga ch’i parlavo ij vej. Quaj vej? Jë sgnoȓi
tuȓinèis o ij paisan dȓa pian-a ‘d Poiȓin? Ȓa “koiné” dȓa veja boȓghesia piemontèisa o ‘ȓ parlé dij
baròt dëȓ nòstȓe campagne? Për ognidun ‘d noi ȓa lenga “giusta” a ȓ’é ȓa lenga ch’i ȓ’oma ampaȓà
an famija, che a ȓ’é na lenga viva përché ȓa parloma ancoȓa tuti ij di. Për noi canalèis a ȓ’é ‘ȓ parlé
ëd Canal.
E paȓèj jersèiȓa i ȓ’oma fài arvive ‘ȓ cors ‘d piemontèis a ȓ’Unitré – dòp ȓa sospension për càusa dëȓ
Covid – con ȓa soȓpȓèisa ‘d voghe ruvè ‘dcò chèichi giovo. I ȓ’oma ancaminà con ȓ’alfabeto e peu
andaȓoma anans a studié ‘ȓ régole gȓamaticaj. Ma quale régole? Ni pì e ni meno che ‘ȓ règole che
ȓa Companìa dij Brandé a ȓ’ha studià squasi sent agn fa. Pròpi com che mi i seu an camin a scȓive
adess. E com a ȓ’é-lo possìbil? O nòstȓ a ȓ’é ‘n parlé “paisan”! Ma iI-i é nen na gȓaduatòiȓa an sȓa
finëssa dij lenguage, ognidun o ȓ’ha o sò. E se noi i podima apliché ‘ȓ régole dij Brandé a ȓ’é ȓa
pȓeuva che ‘ȓ canalèis a ȓ’é nen ‘n parlé baȓavantan, ma mach na variant dëȓ piemontèis genit.
Jersèiȓa i ȓ’oma nen parlà mach ‘d gȓamàtica, i-i é cò tanti pȓoveȓbi, che se it jë beuti tuti ‘nsem it
dan o ritȓat ‘d cola ch’a ȓ’é nòstȓa coltuȓa paisan-a. E paȓèj continueȓoma tuti ij giòbia për almeno
sinch lession. Peu s’i ȓ’avȓoma ancoȓa veuja, torneȓoma dòp ëȓ feste për dëȓ lession
d’apȓofondiment.
An pòche paȓòle, beicoma ‘d ten-e duȓ an divertind-se e, bele ch’i vivima ant o ters mileni, con ëȓ
bel e ‘ȓ bȓut che ȓa vita moderna an pòrta, voȓima nen dësmentié ëȓ nòstȓe tradission.
